BIBLE ZOHZIR (STUDY) DAN TAWI
By Van Bawi Sung
Leitlun ah cabu tampi a um mi sungah kan BIBLE hi cabu sunglawibik le khawngtambikmi tla a si. Ziangmi cabu a si khalen ngankum le ngansan le zirhduhmi, sim duh mi nei ih ngan theh mi an si. Cubangtukin kan Bible tla hi ngan kum, ngansan nei le zirh duhmi nei theh a si ve. Leitlun cabu ngan mi pawl cu kan va siar ih a sim duhmi kan va theithiam lo khale kan thlarau hrang siatnak in thlen theitu an um lo ti sehla kan sim sual lemlo ding. Asinan, kan BIBLE hi cu kan siar ih a sim duhmi theithiam lo ih kan mah ngaihdan ih pawngpaw hrilhfiah kan tum ih kan thlun tum hluahhlo asile zin diklo ah in hruai lawng si loin, kan thlarau tiang hell tla ding dinhmun ih in ret theitu a si. Cuiruangah Bible zohzir (study) dan hi kan theih a tul zet mi a si.
Bible zohzir (study) dan hi zir ding tampi a um ko nan, a fiang bik dan ding le a tawitheibik ih zirdan STEP PATHUM a um mi sim theihawknak kan nei ding. Hi pawl kan thei asiahcun Bible kan siardan tampi in thlengsak ding tiah zumnak ka nei.
1. Observation (Zingzawinak)
Bu 66 a um mi kan Bible sung ih bu tinte hi kan siar tikah, hrilhfiahnak kan tuah hlan ah thei hmai, zingzawi hmai ding tampi a um. Ziangtiklai caan ih an rak ngan mi a si? Zo pawl hrangah an rak ngan? Ziangmi hrangah an rak ngan? Ziang vek background/ nunphung nei mi saw an si? Ziangvek tongfang saw a hman, past (a liamcia thil relnak), present (a tu a um rero lai mi), future (hmailam thu relnak) tense saw a hman, ti mi pawl hi kan zir hmai le kan theih hmai a tul zet mi a si. Hi mi pawl kan theih hnu lawngah kan thu siar mi in umzia/sullam a nei ding ih a sim duh mi kan theithei ding a si. Hi mi pawl thei hmai ta lole zingzawinak nei hmai ta lo ih kan siar lawk mei asiah cun kan hrilhfiah dan a peng theh thei a si.
Cule hrekkhat Bible cang cu cangkhat lawng siar ih a sim duhmi fiang cih hngal a um, asinan a hrek cu a bung khat pum sung siar lawng ih a sim duh mi fiang mi a um. A hrek cu bung peh vivo siar lawng ih a sim duh mi ngaingai fiang fang mi tla a um. Bungkhat sung ih a um mi cang hrekkhat tla cu hmailam ih thil thleng ding mi a sim cia nak tla a rak si ziar mi tla a um theu. Cuiruangah Bible hrilhfiahnak kan neih hlan ah a background le a thu um dan pawl zohzirnak tha-te neih hmai hi a pawimawh zet mi a si.
2. Interpretation (hrilhfiahnak)
A par ih simcia zo vekin mi tampi cu an siar mi cabu/cakuat pawl ih background le sim duh mi pawl ruat hmai le zir hmaita lo in an duhduh in an hrilhfiah lawk men theu. An duhnak Bible cang an lak ih an mai ngaihdan le ruahdan in mipi hnen ah hrilhfiahnak an nei theu. Cutin an fehpi theu tikah zirternak diklo mi lamzin ah an pial theh theunak san a si. Bible sung ih a um mi thu pakhat hi hrilhfiahnak kan neih hlan ah, a par ih kan simcia zo vekin zingzawinak (Observation) tuah hmai ringring ding a si. Cutin kan tuah lo asile cu Israel pawl bangin ran thisen hmang ih raithawinak tla kan tuah a tul lai thotho titu tla kan um ding ti a phan um nasa. Cuiruangah kan siar mi bung le cang pawl ih sim duhmi pawl kan zingzawi hnu lawngah hrilhfiahnak pek ding a si.
3. Application (Nun ih Lakluhnak )
Khrih zumtu a si mi cun Bible sung ih um mi hmuahhmuah hi kan zumin kan pawm theh ding hi a thupi le pawimawh zet mi a si. Asinan kan theih tul mi cu, “Bible sung ih a um mi thu hrekkhat pawl hi tuisun ni ih kan thlun ding a si lai maw, si nawn lo,” timi hi kan ruah le zohzir (study) hmai a tul zet mi a si. Mi tampi zingzawinak (observation) thaten kan tuah lo tikah kan hrilhfiahdan (interpretation) a sual theh ih, cule step pahnih an sual tikah cun kan thlun mi le kan nun ih kan lakluh mi (application) tla a sual thlang a si. Bible sung ta an siar mi pohpoh kha tuisun ni ah tuah theh ding hmang tiah ruat tahratin zin peng an zawh thehnak san a si. Cuiruangah Bible kan siar tik ih kan ralrin ding mi pawimawhzet cu, na siar mi pohpoh kha thlun cih mai tum ding asilo, tuisan ih thlun/hman ding mi a si lai maw, timi kha na zohzir(study) hmai a tul a si. Cuihnu lawngah na nunnak ih hman ding mi le hman loh ding mi na fiangthei ding a si. Zoh zir ta bel bel ih mai nun ih hmansuah tum lo, midang hmuh sualnak le that lonak phorhnak ah kan hmang asile kan feh sual zo thotho tinak a si. Kan zoh zir mi kha mai nun rori ih hman suah ding a si.
Bible zohzirdan tahthimnak,
Israel pawl ih ran thisen thawn rai an rak thawi mi kha na vun siar ih (Lev 1-7), “Bible sungah a um si. Bible sung um hmuahhmuah cu pawm theh ding a sisi, kan thlun theh a tul” tin na ti lawkmai asilen na fehsual zo. Cuhnakin, Step pakhatnak a si mi, Observation (zingzawinak) na tuah a tul hmai. Ziangruangah an san ah ran thisen in rai an rak thawi theu? Ziang hrang ah? Ziangmi a sim duh? Tuisun ni ih hman ding a si maw, timi tiang na ruatfel/ zingzawi/ zohzir ta hnu ah interpretation (hrilhfiahnak) na tuah ding ih, cule application (Thlun ding mi) hrang a si maw si lo ti na fiang hnuah, tuisun ni ih hman ding a si lailen na hmang ding ih a si nawn lo mi cu na hmang lo ding mi sawn hi a rak si.
Thatein zohzirnak kan nei asilen hi vekin asan kan theithiam thei ding a si. Ziangruangah Israel pawlin ran thisen an rak hmang? An sualnak pawl ngaihdam asinak ding ah Pathian ih fialmi a si. Ran thisen cun ziangmi a khihhmuh duh ti asilen Khrih thisen kan sual ngaidamnak a si. Asilen tuisan ah ran thisen thawn raithawinak kan neih sal a tul maw? Tul nawn lo, ziangahtilen a taktak Khrih sawn in kumkhaw daih in Pa’i hnen ah in hlansak zo ruangah a si (Heb 9:11-12).
Bible sungah a um tita poh in hman/thlun lawk tum mai ding a si lo. Cule tuisan ih hman nawn loh ding asiruang ah Bible sung ih um mi kha kan pawm lo, zumlo tinak a si lo. Khai thu pawl khan an mahtein zirh duhmi/ tumtahmi nei ve ciau theh an siih an zirh duhmi le tumtahmi kan theih ding kha a tul mi sawn a si.
Anetnak ah, Bible na siar/ kan siar tikah siar zutzo men ih mai duhdan le ngaihdan ih hrilhfiah ih tuisan mai nunnak ih thlun lawk tum mai ding an si lo. Cuhnakin, zingzawinak an ti mi observation tuah hmai awla, cutin a san na theifiang ding ih a dik mi hrilhfiahnak interpretation na tuah thei ding. Cule tuisan ih kan thlunlai ding mi application hrangah a si maw si lo ti na theifiang ding ih cutin a dik mi na thlun thei ding a si. Hi mi step pathum hmangin Bible zohzir(study) nak na tuah theu asiahcun zirternak diklo lak ihsin na fihlim mai bakah thlarau lam khalah na pitling vivo ding a si.